| Меню сайта |
|
 |
| Наш опрос |
|
|
| Статистика |
Онлайн всего: 1 Гостей: 1 Пользователей: 0 |
|
|
Сайтым къихьахэм фи махуэ(Фи пщыхьэщхьэ, Фи жэщ ф1ыуэ)!
Мы напэр адыгэбзэм еттынщ нэгъуэщ1 къэралым щыпсэу адыгэхэри къеджэфу. Аращи фхузотх- мы сайтыр адыгэм и 1уэху мык1уатэхэм фыщегъэгъуазэ. Абы нэхъыщхьэу итыр лъэпкъ гъэк1уэд адыгэм урыс пащтыхьыжьым ирыригъэщ1амк1э иджырей Арысей зэремыувал1эр. А властым адыгэм и 1уэхур зэрыдикъузэр, къызэрыдимыгъэк1ыр. Адэк1э дытопсэлъыхь Урыс - Кавказ зауэ бзаджэм адыгэр зэрызэбгыридзар, к1уэдып1и зэрыригъыхьар. Адэк1э къиттхэнщ майм м 21-м ц1ыхубэ зэхуэсым деж къаупсэлъауэ щыта гуэрэхэмик1.  
1.Памятник жертвам Русско-
Кавказской 2.Карта Черкесии в 1830 г.
войны 1753-1864 гг.
в а. Алибердуковский (Хагундоковский)
Хабезский район, КЧР
Доклад от имени «Адыгэ Хасэ» на
черкесском языке на траурном митинге 21 мая 1992г. у памятника жертвам Русско-Кавказской войны,
посвященном 127 годовщине окончания этой
войны.
(а. Алибердуко-Хьэгъундыкъуей)
Ди къуэшхэ, ди шыпхъухэ!
Нобэ адыгэ лъэпкъым и щыгъуэ махуэщ. Нобэ дигу къэдгъэк1ыжын хуейщ ди анэжьхэу,
ди адэжьхэу, ди шыпхъухэу, сабий игъуэнэмысхэу Урыс-Кавказ лъэпкъ гъэк1уэд зауэ
бзаджэм хьэкъ ямы1эу хэк1уэдахэр; хьэдрыхэ гъуэгу тету псэууэ къэнахэм уэсяту
къытхуащ1ахэр, а зауэ бзаджэм лъэужь, у1эгъэ 1ей къытхуигъэнахэу иджыри къэс
адыгэм и гур зымыгъэтыншхэр.Нобэ а зэман дыджым дыщытепсэлъыхьк1э ди гуращэкъым дэ къыддэпсэу лъэпкъ гуэр
дгъэпудыну, абы псори и лажьэу тедгъэщ1эну.Нобэ, майм и 21-м ирокъу илъэс 128-рэ
Урыс – Кавказ лъэпкъ гъэк1уэд илъэсищэ зауэ лыузыншэр зэрыщигъэтрэ. А махуэм «ц1ыху умыук1» жызы1э урыс-чыристан диным
и члисэхэм я уэзджынэ макъхэр Арысей империем деж зэпеуэу щызэпэджэжхэт Кавказыр къызэризэуар и 1умэтхэм яригъащ1эу,
игъэгуф1эу. А махуэ дыдэр адыгэ лъэпкъым и щыгъуэ махуэ хъуащ.
Ауэ куэд щ1акъым а махуэр нобэ хуэдэу нахуэу дыщыгъуэну зэф1эк1 зэрыди1эрэ.
Илъэсищ къудейщ. Нобэ зи лъабжьэ дыщ1эт мывэ сынри щагъэувым къэзэуату пылъари
фощ1эж. Илъэси 125-рэк1э къыдэжьащ а зауэ бзаджэм хэк1уэдахэм я псэр-сыт щыгъуэ ди ц1э ира1уэу дэ хьэзабу
тшэчар къапщытэжыну-жа1эу.Къэсащ абы хуэдэ зэмани. Дэ жыдо1э:-«Ди адэжьхэ! Ди къуэшхэ! Фыхейщ!
Фхузэф1эк1ыр фщ1ащ, фи акъыл, фи къару къызэрихьк1э! Фи псэхэр Тхьэм игъэтынш!
Фи гъащ1эр щ1эфта Хэкур, щэнхабзэр ди къару къызэрихьк1э зэф1эдгъэувэжынщ!»
Нобэ хуэдэ махуэщ географическэ картэхэм Черкесия, Кабарда ц1эхэр
щытек1уэдык1ар. Хэгъуэщэжащ ахэр Кубанская область, Ставропольская губерния
Терская область жыхуи1эхэм. Тек1уэдык1ащ ди адыгэ Хэкум ижь-ижьыж лъандэрэ зэрихьа щыпэц1эхэр.
Ахэр пащтыхь дзэзешэ-ц1ыху ук1 лъыифхэм я ц1эхэмк1э: Суворовская, Ермоловка, Зассовская, Лазаревская,
Головинкэ жыхуи1эхэмк1э яхъуэжащ. Абы хуэдэ щытык1эм ихъуэжакъым куэдк1э
лъэпкъыр зыщыгугъа Октябрь революцэми. Пэжщ, абы ди лъэпкъым къритыжащ адыгэ
щ1ыгу к1апэ гуэрэхэр, ауэ лъэпкъ 1уэхухэр ик1эм нигъэсакъым. Аращ аргуэру
лъэпкъ лыгъэр къыщ1ежьэжар. Мэзкуу къэралыр татар-монгол лъэгум къызэрыщ1эхужу щ1идзащ езымик1 щ1ыгу,
лъэпкъ къэзэун 1уэхухэр; и гъунэгъу лъэлкъхэр и блэгум щ1игъувэн. А лъэпкъхэр
езым я хьэрэчэтк1э къелъэ1уу къыгухьа хуэдэу игъэпсурэ, е щ1ыгу нэщ1 къиубыдауэ
жи1эурэ. Апхуэдэурэ зэпэщащ Арысей империер.
Ищхъэрэ Кавказ ц1ыху лъэпкъхэми къалъысащ чэзу а империемрэ Тыркумрэ
геополитика ирагъэк1уэк1ым и архъуанэм иджэрэзыхьын ик1и щ1илъэфэн.
Илъэсищэк1э джэрэзащ архъуанэр Кавказ щ1ыналъэм нэхъри щ1игъэхуабжьэу. Ауэ
щхьэхуитыр ф1ыуэ зылъагъу лъэпкъхэр илъафэгъуейт абы. Ди жагъуэ зэрыхъущи,
къайхъул1ащ урыс пащтыхьыжьхэм адыгэ лъэпкъышхуэр зэпкъыричыну хьэ1уцыдзым
хуэдэу ик1и езыхэр здэхуейхэм къыщ1ригъэдзыну. Арысей империер зэф1этыхук1э яхузэф1эк1ащ
урыс лъэпкъым и лъым и акъылым хипщэн адрей лъэпкъхэм я тепщэу щытын хуейуэ.Езым и лъэпкъ дыдэми мыхъумыщ1агъэ
ирищ1ащ-иджы зэпкъырыудауэ, къэрал зырызхэм къыщыхутащ, езыхэр къыздежьа щ1ыгу налъэр нэщ1у къанэри.
Абы хуэдэ 1уэху еплъык1эм и къуэмэбжьымэщ дэ нобэ адыгэ лъэпкъым ди лъэр
увыжыну гъуэгу къыдэзымытыр, Шапсыгъхэр зэхьэзехуэн зыщ1ыр, Урыс-Кавказ
зауэм лъэпкъ гъэк1уэд къыдищ1ыл1ам
пэмыщ1ыжу мыбы деж къинэжа ди лъэпкъ т1эк1ум экологическэ геноцид иращ1ыл1эну
зэрыпылъыр дипсхэр зэрыттрахыну 1уэхур зэрыщамыгъэтыр-Инжыдж ц1ык1ур Псыжьк1э
яшэу абы зэрыхагъэлъэдэнур. Абы щыщщ щ1ыгу к1апэ къытхуагъэфэщари аргуэру
зэпкъырачыну зэрыпылъыр къэзакъыщ1э къэтэджыжахэм. Хэпхыфынукъым а
къуэмэбжьымэм мыбы хуэдэ гупщысэхэри: иджыри къэск1э Урыс тхыдэттхэр Кавказ
зауэм зэреплъыр ар къезыгъэжьахэмрэ езыгъэк1уэк1ахэмрэ я нэщ, я акъылщ. А зауэ дыджыр ягъэхей, абы пэщ1эувахэр
ягъэкъуаншэ. Иджыри къэс аращ зыхурагъаджэр ди щ1эблэр еджап1эхэм. Дуней псом а
зауэр геноциду, лъэпкъ гъэк1уэду къелъытэ Арысейм мыхъумэ.
Адэк1э ды1эбэнщи-1984 гъ. Дуней псо Советым зи щ1ыгу имыхъуэжу илъэс мин бжыгъэк1э иса лъэпкъхэм и е 4-нэ Генеральнэ
Ассамблеем къищта «Декларация принципов» Панамэ деж къащтар СССР-ми Арысейми
къищтакъым ик1и игъэзащ1экъым. Сыту жып1эмэ Декларацэм 1упщ1у къе1эт абы хуэдэ лъэпкъхэм узэрыхуэщытын хуей
щ1ык1эр, ц1ыхугъэр. Пащтыхь Арысей империем и дзэхэр Андреевскэ бэракъ жыхуи1эм
и жьауэм щ1этурэ игъэхъащ и щ1эпхъаджэ 1ейхэр ди Хэкум, а бэракъ дыдэр иджыре1 Арысейм и къэрал бэракъ ищ1ыжауэ
къытщхьэщытщ мы сыхьэтым. Арысейм иджы зэригъэпэща конституцэщ1эм къищтэжащ
Арысей империем и къэрал дамыгъэхэр: герб бгъэ щхьит1 зэрыту пащтыхь 1эмэпсымэхэр зы1ыгъыр. Адэк1э: адыгэ
лъэпкъым къищтащ мыбы хуэдэ унафэ-ди лъэпкъыц1эр черкес (адыгэ) жэуэ зэтхъуэк1ыну, ди паспортхэм иредгъэтхэжыну. Ауэ
абы фыщымыгугъу къыдэхъул1эну. Сыту жып1эмэ къэралым проект егъэхьэзыр
паспортым лъэпкъыц1э ирамытхэну. Лъэпкъ ц1ык1у к1уэдыр къытхуихьынущ а
проектым. Лъэпкъыбзэр къыпхуэмыгъэшэрыуэмэ, уи лъэпкъыц1эр уи паспортым
имытмэ-аракъэ к1уэдыжащ жыхуа1эр, нэхъ лъэпкъышхуэм дыхэшыпсыхьыжынущ куэд мыщ1эу. Аращ
тхуагъэхьэзырыр ди демократыщ1эхэм.. Адэк1э къык1элъык1уэнур тхьэм ещ1э. Иухакъым
иджыри Кавказ зауэр, нэгъуэщ1 сыфэт къищтащ мыхъумэ. Сыт абы хуэдэу плъытэ
щ1эхъунур? Сыт гуращэу и1ар а зауэм адыгэ лъэпкъым и 1уэхук1э адрей лъэпкъхэм и
гу гъу дымыщ1у? Ищхъэрэ Кавказым адыгэ лъэпкъыр нэхъ куэдт ик1и нэхъ лъэщти
игъэк1уэдык1ын ар и Хэкум и щ1ыгури зы1эрыгъыхьауэ иут1ып1щхьэн урыс къэзакъ
лъэпкъыр. А лъэхъэнэм мелуанит1ым нэсу щыта адыгэ лъэпкъым щыщу и щ1ым къинэжауэ щытар
минипщ1 бжыгъэщ, адрейхэр зауэм хэк1уэдащ е ирахуащ, адыгэ щ1ыгум щыщу и ныкъуэ
пщ1анэщ къахуэнар, а т1эк1ури иджы къыпаубыд. Адыгэ къуажэхэр бэн зэвым исщ,
заубгъукъым, къуажэщ1э здэт1ысын я1экъым, щ1ыгу къыдэмэщ1эк1ым лъэпкъ к1уэц1ым зэщыхьэ къик1ынк1э шынагъуэщ.
Иджы къыздэсым адыгэ лъэпкъым и тхыдэ тэрэзу зэхэлъхьауэ и1экъым ик1и
ирагъаджэкъым. Щ1эблэм и лъэпкъым и тхыдэр имыджмэ дауэ ар адыгэ ц1ыху зэрыхъунур? Аращ адыгэ хабзэф1хэр
щ1ыдэк1уэдык1ыр ди къуажэхэм. Дэнэ дзыгъуэ гъуанэ дихьами къыдахыжурэ
Арысей империем и тхыдэр быдэу ирагъэдж урысми мыурысми школхэм.
Зы адыгэ газет къыдэбгъэк1ыну лъап1э хъуащи куэд мыщ1эу зэхуащ1ынк1э шынагъуэщ.
Адыгэ радиор дакъикъэ бжыгъэщ зэрызэхэтхыр. Жэщи махуи ди нэр тенауэ мыхъумыщ1э
куэд къэзыгъэлъагъуэ, лъэпкъышхуэм и тхыдэм ф1эк1а зытемыпсэлъыхь Арысей
телевидением ди1ыгъщ.Псомик1 фощ1э адыгэ лъэпкъым мы сыхьэтым и щытык1эр, зэрипхъыхьа дуней хъурейм,
хамэ къэралхэм щы1эр сыт хуэдизу зэф1эк1 ямы1эми зэрыхэк1уэдэжыр, ахэр
къызэрамыгъэк1уэжыр; адыгэр къэк1уэжынущи я щ1ыгур яубыдыжынущ жа1эурэ ди
республикэми, Къэбэрдейми, Адыгейми щыпсуэу нэгъуэщ1 лъэпкъхэр зэрагъэшынэр,
иджыри къэмык1уэжахэм зэрыпагъэувыр. Зимылажьэ1ауэ лъэпкъ зэхэзехуэн
ящ1ауэ щытахэр ягъэзэхуэж, абы щхьэк1э зэ1эбэк1ыж 1920 гъ., 1943 гъэ нэгъунэ,
мылъку хуэфащи иратыжыну ягъэпсащ.
Хэт адыгэ лъэпкъ хьэкъ зимы1эу, зи щхьэ, зи Хэку зыхъумэжу хэк1уэдахэр зыгъэзэхуэжын хуейр, хэт абы ф1эк1уэда мылъку
гъунэншэр къэзыпщытэу хуэфэшэн езытыжын хуейр, хэт адыгэм и гур зыгъэт1ысын
хуейр? Ахэр зэхэзыгъэк1ын хуейм заущэху, зэхамых защ1урэ щхьэрут1ыпщ ящ1ащ жэуап зэптын
хуей упщ1э куэд.Гъунэншэщ ди гукъеуэхэр. Абыхэм елэжьын щхьэк1э ц1ыхубэм, гъащ1эм зэхишащ
бэдаущ зэхэт «Адыгэ Хасэ», ауэ куэдым къагуры1уэкъым абы и мыхьэнэр. Къаф1ощ1
мы зэманым 1ейуэ къэхъухэр Хасэм е адрей лъэпкъхэм я1э «Жэмэхьэт», «Адгылрэ»,
«Бирлик» жыхуа1эхэм къаулъэпхъэщауэ. Ц1ыхухэр 1ей хуагъэхъуну пылъщ «Хасэм»,
уеблэмэ, макъ къо1у- зэбгырфхуж жа1эу. Абы хуэдэ ц1ыхухэр 1ей къыдэзыщ1ауэ
щытахэм я телъхьэщ. Пэжщ, Хасэми гъуэщагъэ гуэрэхэр 1эщ1эк1ынк1и мэхъу, сыту жып1эмэ куэд щ1акъым
ар къызэрежьэжрэ. Ауэ яхузэф1эк1 ящ1э
Хасэхэр здэзагъэпэща къуажэхэм, лъэбакъуэ гуэрэхэр ячу щ1адзащ. Фадэ1эпыкъун
хуейщ абыхэм фи къару къызэрихьк1э.
Нобэ щыгъуэ махуэщ. Ауэ къытхуэнэхуну долъэ1у Тхьэм гуф1эгъуэ махуэ Адыгэ
лъэпкъ дунейм щикъухьар щызэлъэкъуэувэжын! Ар къыдэхъул1эн щхьэк1э зы лъэпкъи къыддэ1эпыкъунукъым дэ
зыгуэрэ къэдмыгупщысмэ. А махуэр къэсын щхьэк1э куэд дыхуейщ: япэрауэ лъэпкъ
мылъку. Зэхэдзэн хуейщ а мылъкур адыгэ нэрыбгэ лажьэ къэс. Ди республикэм ис
адыгэ бжыгъэм и 1ыхьэ щанэм зэхидзэмэ сом мелыуан бжыгъэм нэсынущ а мылъкур зы
илъэсым. А мылъкур къэгъэсэбэпын хуейщ нэхъапэ зэф1эк1ын хуей нэхъ 1уэху нэхъыщхьэ
дыдэхэм щхьэк1э. Адыгэу ди къэралым исщ мин 600, абы и ныкъуэ щанэм игу пык1ыу
мылъку зэхадзэмэ хъунут ит1анэ зы 1уэху гуэрэхэри къебгъажьэ. Зыгуэрэхэм
мытэрэзу жа1энк1э мэхъу а 1уэхугъэр, ауэ нэгъуэщ1 хэк1ып1э щы1эми зыгуэрым
къыжи1энщ. Нобэ щыгъуэ махуэщ! Ф1эдывгъэщ ди уэрамхэм, къуажэщ1э т1ысыну дызэжьэхэм адыгэ лъэпкъ 12 я ц1эхэр, ди л1ыхъужьхэм, ц1ыху ц1эры1уэхэм я ц1эхэр ахэр лъэпкъым щымыгъупщэн щхьэк1э. Адэк1э быдэу зыхэдубыдэн хуейуэ солъытэ ди лъэпкъ 1уэхуу хъуар хабзэ гъунапкъэм къимык1ыу, 1эдэб хэлъу зетхьэн хуейуэ. Мыбы деж щыткъым Тхьэм ирещ1и зи 1ыхьлы Урыс-Кавказ зауэ бзаджэм хэмык1уэда. Абы хэк1уэда ди лъэпкъэгъу псомик1 Тхьэм жэнэт къарит, я псэр игъэтынш!
Щ1эблэр а зэман дыджым тепсэлъыхь тхылъхэм еджэн хуейщ, иджы зэманк1э геноцид адыгэм урыс пащтыхьым ирищ1ыл1ар иджырей Урысей властым ауи-ауи еувэл1эн идэкъым абы и щыхьэт куэд тхыгъэу щы1эрэ пэт. Абы къик1ыр аращи а геноцид щы1ар пащтыхь власть щымы1эжым де1ыгъ, абы и хьилагъыу ищ1ахэр игъэпэжу йоувал1э. А лъэпкъ гъэк1уэд адыгэм къылъысар шымы1ауэ жа1эу напэншэ куэдым ятх иджырей властыр игъэгушхуэу а тхыгъэ мыхъумыщ1эхэмк1э. Абы хуэдэу зыттхэр е ахъшэк1э къахьэхуащ, е нэмыщ1 лъэпкъхэу адыгэхэм къытхуэдзэлашхэхэм щыщхэщ. Абыхэм дэ дапэщ1этын хуейщ зэрытхузэф1эк1к1э демызэшу.
Щ1алэгъуалэ! Институтым еджэхэр, къуажэ еджап1эхэм щ1эсхэр! Фемызэшу, гъэпц1агъэ хэмылъыу фи къару къызэрихьк1э феджэ, зачетхэмрэ, экзаменхэмрэ къэвмыщэху, щ1эныгъэ тэрэз зэвгъэгъуэт. Армыхъумэ къэрэшейхэми, нэмыщ1хэмик1 фыкъыдагуэнущ, сэтейм фыкъытенэнущ. Фызыхуеджэр фи анэ-адэщ, фи лъэпкъщ. Абыхэм я напэр тевмых, фэрик1 зыкъэвмыгъэпц1эж!
Фыкъыхудоджэ абы!
|
| Вход на сайт |
|
|
| Поиск |
|
|
| Календарь |
| « Май 2024 » | | Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс | | | | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 | | 13 | 14 | 15 | 16 | 17 | 18 | 19 | | 20 | 21 | 22 | 23 | 24 | 25 | 26 | | 27 | 28 | 29 | 30 | 31 |
|
|
| Друзья сайта |
|
|
|
